Door een paar gesprekken met verschillende mensen werd ik aan het denken gezet over oordelen en veroordelen. De betekenis van oordelen is: ‘een mening vormen’. Daar is niets mis mee en het helpt ons onze verhouding tot de wereld om ons heen te bepalen. Door voor je mening of standpunt uit te komen ben je helder naar anderen toe en weten zij dus wie ze voor zich hebben. Het schept duidelijkheid in relaties. Je komt tot een mening of een oordeel door verschillende zaken met elkaar te wegen. Uiteindelijk slaat de weegschaal naar een kant uit over het algemeen.
Op zich is daar niets mis mee, het geeft houvast en helderheid om een keuze te maken. Ik neem echter zowel in mijn directe omgeving als in het maatschappelijk debat (politiek!)een tendens waar waardoor ‘oordelen’ steeds meer opschuift naar ‘veroordelen'.
Het innemen van een standpunt houdt dan automatisch in een waarde oordeel over jouw standpunt versus dat van een ander. Het standpunt van de ander wordt dan natuurlijk minder gewaardeerd. En niet alleen het standpunt van de ander, een mening die iemand heeft maar ook de persoon van de ander wordt in dit wegings- en beoordelingsproces meegenomen, alsof iemand zijn mening is.
Dit vervuilt de communicatie en schept afstand, en het veroorzaakt dat mensen niet meer naar elkaar luisteren maar steeds vaster komen te zitten in hun eigen oordelen en veroordelingen.
Het waarderen van de mening van een ander heeft voor mij alles te maken met wat er op betrekkingsniveau in de communicatie gebeurt. Betrekkingsniveau is wat er tussen mensen gebeurt, en in dit geval trek ik het ook nog wat breder: wat er in mensen gebeurt. De ijsberg onder het gesprek. We zien het topje maar eigenlijk wordt het gesprek gestuurd door veel meer namelijk alles wat er onder de oppervlakte is.
Ik ben me af gaan vragen wat er in iemand gebeurt die een mening van iemand anders alleen in termen van vergelijk en waardering (goed - fout, juist – onjuist, achterlijk – ontwikkeld) kan zien. Waarom is het nodig?? Twee standpunten kunnen toch prima naast elkaar staan? De werkelijkheid is toch niet op te delen in tweeën?
Ik denk dat het alles te maken heeft met emoties als onzekerheid, angst en wantrouwen. Onzekerheid over of je eigen mening er wel toe doet, wel klopt, wel bestaansrecht heeft. En angst of je mening of standpunt wel gehoord wordt. Emoties zitten onder de oppervlakte, aan de basis van de ijsberg. Als we onszelf toestaan de emoties te ervaren en eventueel in te brengen in de communicatie zal dat meer balans en rust in gesprekken brengen. Of we ons er nu van bewust zijn of niet; feit is dat er nog een heel stuk ijsberg onder de wateroppervlakte is die een rol speelt in de gesprekken of we dat nu willen of niet. Dan kunnen we het maar beter willen. Het lijkt wel of het bewust zijn van dit deel van de communicatie steeds minder wordt. Steeds nadrukkelijker wordt erop de ander gewezen, op de rationele argumenten, op de ‘redelijkheid’of de ‘feiten’. Dat geeft als tegenreactie dat de ander ook nog meer nadruk op de argumenten en feiten legt en dat je als twee partijen tegenover elkaar komt te staan en steeds minder naar elkaar luistert. Daar waar er naar gezamenlijk oplossingen gezocht moet worden werkt dat natuurlijk contraproductief.
Veel tijd gaat heen met het uitwisselen van argumenten. Dat kan voorkomen worden door allereerst te accepteren dat de werkelijkheid complex is, er geen makkelijke oplossingen zijn en dat de winst van iedere oplossing toch ook verlies betekent voor datgene waar niet voor gekozen is. Daarnaast zou het de communicatie enorm veel effectiever maken wanneer we wederzijds durven en kunnen erkennen dat naast de zgn. feiten emoties een essentiële rol spelen in communicatie.
Eigenlijk is het heel simpel in mijn ogen: We zouden ons kunnen oefenen in het zonder oordeel kunnen waarnemen van de delen in het geheel.
Laten we af en toe eens onder het wateroppervlak naar de rest van de ijsberg kijken en respect hebben voor de schoonheid ervan. En beseffen dat de vorm en omvang van de onderwater ijsberg in grote mate bepalend is voor de ruimte die er boven het wateroppervlak mogelijk is.
